आज राति पृथ्वी र मंगल ग्रह आमनेसामने

सौर्य मण्डल परिवारको चौथो ग्रह मंगल हरेक दुई वर्षमा पृथ्वी नजिकै आइपुग्छ । मंगल र पृथ्वीको औसत दुरी २ सय २५ मिलियन किलोमिटर हो तर यी दुई ग्रहबीचको दूरी हरेक दुई वर्षमा ५४.६ मिलियन किलोमिटरसम्म नजिक हुन्छ । यही मौका छोपेर मंगल ग्रह मिसनका लागि यानहरु प्रक्षेपण हुँदै आएका छन् ।

मंगल र पृथ्वीले अण्डाकारमा सूर्यको परिक्रमा गर्ने भएकाले यी दुईबीचको दूरी फरक भइरहन्छ । दूरीलाई नै आधारमा मानेर मंगल मिसनको टुंगो लगाइन्छ । दूरी कम हुँदा कम इन्धन प्रयोग हुने र ग्रह पनि ठूलो अनि चम्किलो देखिने भएकाले यो समय छनोट गरिने त्रिवि भौतिकशास्त्र केन्द्रीय विभागका प्रमुख एवं खगोलशास्त्री प्रा.डा विनिल अर्याल बताउँछन् । यस वर्ष रुसको पनि मंगल मिसन थियो तर प्राविधिक कारणले प्रक्षेपण हुन सकेन । अब उसले सन् २०२२ मा मात्रै प्रक्षेपण गर्नेछ ।

सन् २००३ मा मंगल र पृथ्वीबीचको दूरी ५५.७६ मिलियन किलोमिटर थियो । उक्त दूरी ६० हजार वर्षपछिको सबैभन्दा नजिक हो । सोही दूरी सन् २२८७ को अगस्ट २८ मा हुने अमेरिकी अन्तरिक्ष संस्था नासाले जनाएको छ । सन् २०२० मा मंगल र पृथ्वी अक्टोबर ६ मा सबैभन्दा नजिक देखिए । यी दुईबीचको दूरी ६२.०७ मिलियन किलोमिटर थियो । यो दूरी अब सन् २०३५ मा मात्रै हुने नासाले जनाएको छ ।

मंगलबार (अक्टोबर १३)मा पृथ्वी र मंगल ग्रह आमनेसामाने देखिदैछन् । यस्तो अवस्थामा मंगल ग्रह धेरै नै चम्किलो देखिन्छ । अब सन् २०२२ को डिसेम्बर ८ मा मात्रै यी ग्रहहरु आमने सामने हुनेछन् ।

०००

मंगल ग्रहको एक वर्ष भनेको पृथ्वीको ६८७ दिन हो । सूर्यलाई परिक्रमा गर्ने क्रममा हरेक २६ महिनामा यिनीहरुबीचको दूरी कम हुँदा आमनेसामने हुने अर्यालले बताए । मंगल ग्रहको सतह, वायुमण्डल, पहाड तथा यसको भू–वनावटको कारणले धेरै नै प्रकाश परावर्तन गर्ने भएकाले यो चम्किलो देखिन्छ । पृथ्वी नजिक आउँदा यसलाई नांगो आँखाले नै हेर्न सकिने अर्यालले बताए ।

पछिल्लो समय टेलिस्कोपबाट चन्द्रमा तथा ताराहरु हेर्न क्रम बढ्दो छ । यस्तो अवस्थामा ग्रहलाई नांगो आँखाले हेर्दा यसको महत्व बेग्लै हुने प्राध्यापक अर्यालको भनाइ छ । ‘बालबालिकाहरु अन्तरिक्षसम्बन्धी जानकारीका लागि धेरै नै इच्छुक हुन्छन् । मंगल ग्रहबारे उनीहरुको झन् चासो छ,’ प्राध्यापक अर्यालले भने, ‘आज मंगल ग्रह धेरै चम्किलो देखिने भएकाले उनीहरुलाई नांगो आँखाले हेर्न प्रेरित गराउन सकिन्छ ।’

पृथ्वी र मंगल ग्रह आमनेसामने हुँदा सर्वसाधरण तथा अन्तरिक्ष कार्यक्रमहरु नभएको मुलुकलाई खासै महत्व राख्दैन । मंगल मिसन र अध्ययन तथा अनुसन्धान गर्नेहरुलाई भने यसले ठूलो महत्व राख्ने नेपाल एस्ट्रोनोमिकल सोसाइटी (नासो)का अध्यक्ष सुरेश भट्टराई बताउँछन् । ‘आज राति आकाशमा सबैभन्दा धेरै चम्किलो देखिने वस्तु नै मंगल ग्रह हो,’ उनले भने ।

_{तस्बिर स्रोतः नासा}

मंगलबार राति ११ बजेर २० मिनेटमा मंगल ग्रह अधिकतम् चम्किलो देखिने प्राध्यापक अर्यालले बताए । टेलिस्कोपबाट अरु बेला पनि देखिने भएकाले उनले सकेसम्म २/३ मिनेटसम्म नांगो आँखाले नै यो ग्रहलाई हेर्न सुझाएका छन् । नांगो आँखाले नै मंगल ग्रहको रंग, यसका पहाड तथा वायुमण्डलहरु देख्न सकिने उनले बताए ।

‘सकेसम्म आफैं समय दिएर यसलाई हेर्न सकिन्छ,’ प्राध्यापक अर्यालले कन्तिपुरसित भने, ‘दुई वर्षअघि र अहिले यसलाई हेर्दा के–के देखियो, के परिवर्तन देखियो भन्ने नांगो आँखाले हेर्दा थाहा पाइने तथा अनुभव लिन सकिन्छ ।’

यस्तो छ मंगल ग्रह:

सौर्य मण्डलको चौथो ग्रह मंगललाई रातो ग्रह पनि भनिन्छ । यहाँ फलाम धेरै पाइन्छन् । अक्सिडाइज भएर खिया बन्दा यसको माटो र वायुमण्डल दुवै रातो जस्तो देखिएको वैज्ञानिकहरु बताउँछन् । त्यही भएर यसलाई रातो ग्रह भनिएको अध्यक्ष भट्टराईले बताए । मंगल ग्रह पृथ्वीभन्दा ५३ प्रतिशतले सानो छ ।

फोबस र पोइमोस नाम गरेका दुई वटा चन्द्रमा रहेको मंगल ग्रहको वायुमण्डलमा कार्बन डाइअक्साइडको मात्रा धेरै छ । पृथ्वीमा सय केजी तौल भएको वस्तु मंगल ग्रहमा करिब ४० केजी हुन्छ । यसको कारण भनेको मंगल र पृथ्वीबीचको गुरुत्व बलको फरक रहेको भट्टराईले सुनाए । मंगल ग्रहको वायुमण्डल अर्बौं वर्षअघि बाक्लो रहेको नासाले बताउँदै आएको छ ।

मंगल ग्रह हाम्रो सौर्य मण्डलको सबैभन्दा धेरै अनुसन्धान भइरहेको ग्रह पनि हो । हाल नासाको मात्रै ३ वटा अन्तरिक्ष यानहरु यसको कक्षमा छन् भने ल्यान्डर र रोभर सतहमा अध्ययन गरिरहेका छन् । भारत र युरोपियन स्पेस एजेन्सीको यानहरु पनि मंगल ग्रहको कक्षमा रहेर यस सम्बन्धी अनुसन्धान गरिरहेका छन् । हाल मंगल ग्रहमा जीवनको सम्भाव्यताबारे अनुसन्धानहरु भइरहेका छन् ।

नासाले यस वर्ष प्रक्षेपण गरेको पर्सिभरेन्स रोभर २०२१ को फेब्रुअरी १८ मा मंगल ग्रहमा अवतरण हुँदैछ । यो रोभरले मंगल ग्रहको प्राचीन इतिहासको अनुसन्धान मात्रै नभएर मानव बस्न सक्ने सम्भाव्यताको समेत अध्ययन गर्ने बताइएको छ । नासाको यो मिसनमा ‘इन्ज्युनिटी’ नामक हेलिकप्टर मंगल ग्रहको सतहमा उडाइदैछ । यसले पनि त्यहाँको वातावरण तथा सतहको अध्ययन गर्ने नासाले जनाएको छ ।